H. C. Andersen

Danski rithöfundurinn H. C. Andersen er í dag þekktur sem eitt mesta sagnaskáld allra tíma og hafa ævintýri hans verið þýdd á ótal tungumál og auðgað líf barna út um allan heim og veitt þeim gleði.  En Andersen skáldaði ekki einungis upp ævintýri á prenti, því óhætt er að segja að ævi hans hafi verið eitt samfellt ævintýri.  Hvernig hann sem fátækur alþýðudrengur, einn og umkomulaus, braust áfram, með vonina eina í farteskinu, til hæstu metorða er kannski mesta ævintýrið af þeim öllum og sýnir svo ekki verður um villst að ævintýrin gerast enn.

Hans Christian Andersen fæddist í Óðinsvéum (Odense) 2. apríl árið 1805.  Faðir hans var fátækur skóari, en vel gefinn maður og vel lesinn sem umhugað var um menntun sonar síns. Móðir hans mun hafa verið blíðlynd kona og góðhjörtuð og naut hann mikils ástríkis í uppvextinum.
Faðir hans lagði sérstaklega mikla alúð við drenginn og á sunnudögunum þegar hann átti lausan tíma  bjó hann til handa honum leikföng og las fyrir hann upp úr ,,Þúsund og einni nótt", kómedíum Holbergs o. fl. 
Í Óðinsvéum á þessum tíma var að finna eina fast starfandi leikhúsið í Danmörku utan Kaupmannahafnar.  Hafði Andersen gríðarlegan áhuga á því og einsetti sér fljótlega að gerast leikari.  Dundaði hann sér við að sauma föt á leikbrúður sínar og lét þær leika leiki, sem hann bjó til upp úr sér eða setti saman af því, sem hann hafði séð.  Var hann ákveðinn í að semja  leikrit er hann yrði stór og þá var hann sífellt að yrkja kvæði. Andersen var sólginn í sögur og gerði sér far um að biðja fullorðið fólk að segja sér gamlar þjóðsögur og ævintýri.  Hefur hann búið vel að því þegar hann gerðist rithöfundur að ævistarfi. 
Af öllu þessu þótti Andersen nokkuð sérstakur og átti ekki mikla samleið með jafnöldrum sínum í Óðinsvéum.  Og þó að sumir hafi séð í honum það sem koma skyldi voru aðrir sem töldu hann nánast fáráð.
Þegar Andersen var 11 ára missti hann föður sinn og hafði þá móðir hans ofan af fyrir þeim með þvotti og ýmissi annarri íhlaupavinnu. Nokkru seinna giftist hún í annað sinn og var seinni maðurinn skóari eins og faðir hans. 
Þegar kom að því að huga að framtíð drengsins vildi móðir Andersens helst að  hann gerðist skraddari, af því hann var svo natinn að sauma utan á leikbrúður sínar, en það vildi Andersen alls ekki.  Hann vildi fyrir hvern mun verða leikari.  En slíkt kostaði peninga og þeir voru af skornum skammti.

En fyrst varð hann að ljúka almennri skólagöngu sinni, en það var í skóla nokkrum fyrir fátæk alþýðubörn, þar sem ekki var annað kennt en kristinfræði, skrift og reikningur.  Þegar hann lauk skólanum og var fermdur stóð til að hann færi sem lærlingur hjá skraddara nokkrum, en það gat Andersen ekki hugsað sér.  Hann sárbændi móður sína um að leyfa sér heldur að fara til Kaupmannahafnar. ,,Ég vil verða frægur," sagði hann; ,,ég hef lesið um marga menn, sem fæddir voru í sárri fátækt eins og ég, en urðu frægir.”
,,Þar sem hann sótti þetta svo fast, leitaði móðirin til spákonu einnar og lét hana spá fyrir honum í spilum og kaffikorg. ,,Sá tími mun koma," sagði spákonan, ,,að Odensebær verður skrautlýstur honum til sæmdar."  Þau orð gerðu útslagið og fjórtán ára gamall lagði Andersen af stað til Kaupmannahafnar þann 4. september árið 1819 með eina tíu ríkisdali í vasanum og dálítinn fataböggul undir hendinni.” Hann ætlaði sér að fá vinnu sem leikari í höfuðborginni.
Í Kaupmannahöfn þekkti hann engan og því var er óhætt að segja hann hafi rennt blint í sjóinn. Og það var heldur ekki mikið sem hann hafði upp á að bjóða.  Hann þótti ekki sérlega fríður og ekki hafði hann líkamsburði til að gerast dansari. En eitt hafði hann þó með sér sem stóð honum til tekna.  Hann vissi hvað hann vildi og var ófeiminn að sækja það. 
Fljótlega kynntist hann Síbóni, sem var söngmeistari við konunglega leikhúsið, ítölskum manni, skáldinu Baggesen og tónsnillingnum Weyse.  Ósvikin og einlæg framkoma Andersens verkaði strax sterkt á þessa menn.  Baggesen spáði  því snemma að það mundi rætast úr þessum undarlega pilti og Weyse gekkst fyrir samskotum til brýnustu þarfa hans. Síbóni tók að sér að kenna honum söng, því Andersen hafði góða söngrödd.  En þegar söngnámið stóð sem hæst komst hann í mútur, og þar með var sá draumur á enda runninn. 
Árið 1822 virtist útséð um allan frama Andersens á leiklistarbrautinni og hann var látinn hætta í skólanum.  En þó svo að þessi tilraun hans hafi ekki gengið að óskum bjó hann að þessu námi alla ævi og hefur það aukið honum skilning á sögum og sjónleikjum og samspilinu við áhorfendur og/eða lesendur.
Upp úr þessu fór hann að einbeita sér að því að skrifa leikrit og reyndi fyrst við sorgarleiki.  Sendi hann handritin til leikhússtjóra í þeirri von að þeir tækju einhvern þeirra til sýninga, en fékk ávallt synjun og heldur óvæga gagnrýni.  Samt fannst sumum sem drengnum væri ekki alls varnað og þyrfti einungis að fá haldbetri menntun til að ná árangri.  Hafði Andersen vingast við áhrifamikinn mann í borginni, Jonas Collin, sem ákvað ásamt fáeinum öðrum að styrkja hann til náms.  Fékk hann því einnig framgengt ,,að konungur veitti Andersen 400 rd. ársstyrk í 3 ár til að ganga í latínuskóla.”
Var ákveðið að Andersen færi í Slagelse latínuskólann og yrði í umsjá rektorsins þar S. Meisling.  Bjó Andersen á heimili hans og var undir hans verndarvæng.  Þegar Meisling færði sig um set yfir til Helsingjaeyrar fylgdi hann honum.  En sambúð þeirra Meislings gekk ekki sem skyldi.  Hafði hann enga samúð með skáldadraumum Andersens og reyndi með öllum ráðum að fá hann ofan af þeim.  En Andersen sat fast við sinn keip og á endanum tók Collin hann úr skólanum og fékk honum einkakennslu í Kaupmannahöfn. Lauk hann svo stúdentsprófi árið 1828, þá 23 ára gamall með aðra einkunn.

,,Um þessar mundir hafði Andersen ort hið fræga kvæði sitt Det döende Barn og fleiri, sem vöktu athygli manna; þá samdi hann og En Fodrejse fra Holmens Kanal til Östpynten af Amager, húmoríska sögu, sem bar talsverðan keim af þýzka ævintýraskáldinu Hoffmann.” Kvæðasöfn komu út eftir hann 1830—33 og '47, og þrátt fyrir að mörg kvæða hans séu ágæt verða þau seint til að halda nafni hans á lofti. 

Árið 1833 hlaut Andersen styrk til að ferðast til útlanda en ferðalög voru alla tíð mjög stór hluti af lífi hans. Telst mönnum til að hann hafi farið í 29 ferðalög til annarra landa og dvalið erlendis því sem nemur 9 árum. Í þessari ferð fór hann til Frakklands og Ítalíu þar sem hann dvaldi um veturinn og skrifaði söguna The Improvisatore sem var gefin út árið 1835.  Þá urðu á vegi hans þekktir menn sem hann hafði gaman af að hitta. Í París voru það stórskáldin Heinrich Heine og Victor Hugo og í Róm hitti hann Íslendinginn Bertel Thorvaldsen myndhöggvara. 
Með útkomu bókarinnar The Improvisatore 1935 urðu þær breytingar á högum hans að menn fara að taka hann alvarlega sem rithöfund, enda fékk bókin ágæta dóma.  Síðar á sama ári kom svo fyrsta ævintýrasafnið fyrir börn út.  
Á löngum en gæfuríkum ferli skrifaði Andersen fleiri skáldsögur sem lítið eru þekktar í dag, Þá skrifaði hann nokkrar ferðasögur, enda ferðaðist hann mikið eins og áður hefur verið nefnt og hitti margt merkilegt fólk á ferðum sínum. Sem leikritaskáld var Andersen einnig mjög afkastamikill og voru nokkur þeirra færð á svið, en fá leikrit hans hafa staðið tímans tönn.
,,Best af leikritum hans er talið (vera) Den ny Barselstue” , sem var léttur gamanleikur og hefur verið leikinn nokkrum sinnum.
En það eru fyrst og fremst ævintýrin sem hafa haldið nafni hans á lofti og gera enn þann dag í dag og svo vel að hann er kunnasti rithöfundur Dana fyrr og síðar.  Eins og áður sagði kom fyrsta heftið með ævintýrum hans út árið 1835 og síðan komu ný ævintýri út með reglulegu millibili. 
Í fyrstu þótti mönnum lítið til þessara ævintýra koma og sérstaklega í Danmörku, og sannast þar hið fornkveðna að enginn er spámaður í eigin föðurlandi.  En fljótlega fóru þau að vekja eftirtekt og urðu brátt mjög vinsæl, ekki síst utan Danmörku.  En ekki leið á löngu þar til Danir tóku hann einnig í fulla sátt og nú hafa ævintýrin verið þýdd á fjölda tungumála og hvarvetna hlotið mikið lof og miklar vinsældir.  Alls urðu ævintýrin um 150 talsins svo það er af  nógu að taka.
Það er gaman að geta þess hér að Íslendingar kunnu snemma að meta ævintýri H. C. Andersen.  Jónas Hallgrímsson byggði t.a.m. sitt ævintýri Leggur og skel á ævintýrinu Toppen og Bolden eftir Andersen og þá skrifaði Grímur Thomsen hlýlega um ævintýrin árið 1855.  Minntist Andersen sjálfur þeirrar greinar með þakklæti í sjálfsævisögu sinni. 

Það er óhætt að segja að í ævintýrunum hafi Andersen fundið sér farveg fyrir þann skáldskap sem bjó í honum og hann þurfti að koma frá sér.  Frásagnarmátinn hentaði honum einstaklega vel og í honum tryggði hann sér það listræna frelsi sem honum var eðlislægt.  Þar fær einlægnin að njóta sín og barnið í honum, en um leið skilar hann sínum boðskap til lesandans á fumlausan hátt, boðskap sem á ekki síður erindi til fullorðinna og er tímalaus í eðli sínu. 
Andersen var ókvæntur alla tíð og má segja að hann hafi verið giftur list sinni, enda ekki víst að hann hefði getað sinnt skáldskapnum eins vel og hann vildi ef sú ábyrgð bættist við hann.  Hann þurfti t.a.m. alltaf að vera frjáls ferða sinna og geta ferðast hvert sem hann vildi, hvenær sem hann vildi.  Það gaf honum innblásturinn í ný ævintýri að koma á nýja staði.

Ævintýrið um H. C. Andersen heldur áfram að lifa; ævintýrið um fátæka soninn sem hélt út í hinn stóra heim með ekkert nema hyggjuvitið að vopni og stóð á endanum uppi sem sigurvegari. 

Hans Christian Andersen andaðist sjötugur að aldri í Kaupmannahöfn 4. ágúst 1875.